چــه نوشــــتـه ای چــه قـلـــمـــــی

خلاصه

دختری که در سن پنج سالگی بر اثر ورود گیاه سمی عاقرقرحا بینایی‌اش را از دست داده، به همراه مادرش از شهر خوی به تهران می‌آید و در خیابان دروازه دولت ساکن می‌شوند. جایی که دیگر نه آشنایی است و نه قرار است آشنایی صورت بگیرد. پدر خانواده به دلیل علاقه به زنی بنام مه‌لقا همسر و فرزندش را رها کرده و به آلمان می‌رود. همسری که روزی به خاطر او و اعتقادات سیاسی مشترکشان خود را منفور خانواده ساخته و از کاشان راهی خوی شده بود. حالا مادر و دختر تک و تنها در زیرزمین خانه مشغول ساخت و تهیه‌ی داروهای گیاهی هستند. همه‌ی زندگی‌ دختر، در این خانه و زیرزمینی محصور است که مسیر بینایی‌اش را با بو و لمس به او برگردانده‌اند. او بعد از مادر که تمام هستی‌اش است، در دنیای خیالی خود، دوستانی دست و پا کرده است؛ سردار حسین و شیخ ابوعلی سینا و البته پدری که هر روز آرزوی دیدارش را دارد و منتظر است بیاید و او را به همراه خود به آلمان ببرد.

زندگی‌ دختر روال خود را طی می‌کند. او با شرایط خود موافق و مرافق است تا اینکه با مرگ پدریزرگ و خروج از خانه دنیای او از هم می‌گسلد. گویا زندانی بودن را تازه می‌فهمد و حتّی در مراسم خاکسپاری و ملاقات پسرخاله‌اش عشق را کمی مزمزه می‌کند. عشقی که همیشه با بوی گیاه کتان برای او زنده می‌شود. دختر چندین بار برای خروج از خانه بنای ناسازگاری می‌نهد و گاه به خودش و مادرش نیز ضربه می‌زند. کم‌کم فضای امن و سکوت خانه به سوی اضطراب و تشنج می‌رود. مادر به بیماری سل دچار می‌شود، دیگر برای دخترش هر شب و هر روز کتاب نمی‌خواند. سکوت بخش زیادی از زندگیشان را اشغال می‌کند و بالاخره جایی از این زندگی، مادر به دخترش اجازه‌ی خروج می‌دهد. دختری که بین رفتن و نرفتن معلّق است و تنها چمدانش را گوشه‌ای گذاشته و منتظر پدر است. مادر روزبه‌روز نحفیف‌تر و رنجورتر می‌شود و یک روز دیگر به جای بوی زندگی، بوی مرگ فضای خانه را در برمی‌گیرد. دختر که درون توهمات و خیالات خود با ابوعلی‌سینا رابطه‌ی تنگاتنگی دارد، نمی‌خواهد مادر را به خاک بسپارد و برای همین تلاش می‌کند جسم او را مومیایی کند و برای همیشه و لااقل تا آمدن پدر او را بعنوان حاشیه‌ی امن نگه دارد.

+

تحلیل

- در ابتدای رمان، ریزش اطلاعات و آموزه‌های طب سنتی کمی خواننده را گیج و متحیّر می‌کند.

- شخصیت اصلی داستان، نگاه فلسفی به پیرامون جهان دارد و در لابلای آنها ایدئولوژی خودش را نمایان می‌کند.

- سیر داستان، غیرخطی و مبتنی بر جریان سیّال ذهن است.

- جملاتی لابلای حرفهای شخصیت می‌آید که خواننده را دچار تعلیق میکند و شرح و تفسیر و دلیل آنها را چندین صفحه بعد ارائه می‌کند.

- در این کتاب، شاهد تفسیر و تعبیر دنیا از چشم یک نابینا به بهترین شکل هستیم.

- نویسنده بارها و بارها به آثار ادبی کلاسیک و مهم جهان گریز می‌زند و آنها را چاشنی توصیفات زندگی شخصیت‌ها می‌کند.

- مادر شخصیتی همیشه مضطرب دارد که در عین باهوش بودن خلأ بزرگی در زندگی‌اش به دلیل طرد شدن از سوی خانواده و رها شدن از سمت همسر و خیانت او و همین‌طور رسیدگی به دختر نابینایی که به نوعی خودش را در نابینا شدنش مقصر می‌داند، دیده می‌شود. مصداق این اضطراب و ترس، جویدن گاه و بیگاه ناخن‌ها و سکوت و فرار از توضیح زندگی گذشته و آینده است. مادری که سعی دارد فرزندش را درون خانه محصور کند و به او تلقین کند جهان بیرون چیزی جز سیاهی و درد نیست.

- دختر شخصیتی دوگانه دارد. بین امید و ناامیدی، بین رفتن و نرفتن، بین دوست‌داشتن و نداشتن، بین خیال و واقعیت، بین خودآزادی و دگرآزاری معلّق است و این همان برزخی است که بارها به آن اشاره کرده است. به گونه‌ای می‌توان بیماری روانی او را مشاهده کرد. کسی که تکّه‌ای از وجودش را در باغ‌های خوی و درختان گیلاس جا گذاشته است. دختری جسور، یاغی و آزادی‌خواه که مدام خواننده را با پرسشی فلسفی روبرو می‌کند و بی‌آنکه منتطر جواب باشد، افکار خود را تزریق می‌کند.

- شاید بوعلی همان خیال دوست‌داشتنی خود شخصیت و آرزوهای دست‌نیافته‌اش باشد.

- کتاب راهنمای مردن با گیاهان دارویی در بیست و سه پرده نوشته شده که سوای داستانی بودن آن، خواننده با ساخت و خواص داروهای گیاهی و بخشی از آموزه‌های کتاب قانون ابوعلی‌سینا نیز آشنا می‌شود.